De afgelopen nachten sliepen honderden gevluchte mensen buiten de hekken van het aanmeldcentrum in Ter Apel. Wegens het uitblijven van actie door de Nederlandse staat, stuurde Artsen zonder Grenzen (AzG/MSF) medische en psychologische hulp naar het zuidoosten van Groningen. Dit was niet alleen een humanitaire actie, maar ook een duidelijke vorm van verzet, van activisme. Niet wegkijken bij mensenrechtenschendingen, maar ingrijpen en een duidelijk signaal afgeven. Hiermee kwam het beste jongetje van de klas Nederland, bekend te staan om de schending van mensenrechten. Een effectieve actie van AzG die opgepakt is door internationale media. “Asylum seekers ‘living like dogs’ at Ter Apel shelter,” kopte Middle East Eye. “Dutch PM “ashamed” of asylum failings as MSF steps in,” schreef internationaal persbureau Reuters.
Moria
Wat we in Ter Apel zien is geen toevallige samenloop van omstandigheden. Het is volgens de Raad voor het Openbaar Bestuur en de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken de uitkomst van doelgericht beleid. Eind 2021 werd het Centraal Opvang Asielzoekers een dwangsom van €100.000 opgelegd wegens structurele overbezetting van de opvang in Ter Apel. Al in het najaar van 2021 sliepen honderden mensen buiten de poorten van het aanmeldcentrum. De vergelijking met vluchtelingenkamp Moria wordt snel gemaakt. Ter Apel maakt pijnlijk zichtbaar dat mensonwaardige opvang van gevluchte mensen niet alleen ‘iets’ is van de zuidelijke EU-lidstaten.
De mensenrechtenschendingen door EU-landen zijn niet nieuw. De zogenaamde migratiedeals zou je in economische termen ook de uitbesteding van het ‘vluchtelingenprobleem’ kunnen noemen. De politieke ‘oplossing’ voor de impasse rondom de opvang van gevluchte mensen in de EU. Door deze deals, waarvan de Turkijedeal wellicht meest bekende is, hebben we de Europese ‘Ter Apels’ nooit van dichtbij meegemaakt. Wel soms op het nieuws voorbij zien komen, maar ach, te ver van ons bed. En als we daar op vakantie zijn, merken we er weinig van. Zo dichtbij als Zuidoost-Groningen is Moria nog nooit geweest. Althans, dit maken we onszelf wijs. Moria is namelijk geen fysiek kamp. Moria zit in ons en is zichtbaar in onze houding en in ons gedrag. Wij zijn Moria.
De pushbacks, waar gevluchte mensen als speelbal worden ingezet en weggeknuppeld aan de grens, zijn net als de migratiedeals gesponsord door de Europese Unie, dus ook door Nederland. De pushbacks worden niet alleen uitgevoerd door landen als Marokko, Turkije en Libië, maar ook door EU-lidstaten en agentschappen. Polen, Hongarije, Letland en Litouwen hebben pushbacks gelegaliseerd in hun wetgeving en het Europees agentschap Frontex is onlangs door Human Right Watch op de vingers getikt voor schending van mensenrechten.
Recht op ongeluk
“The question is not can they reason, nor can they talk? But rather can they suffer.” Een welbekende quote van Jeremy Bentham (1748-1832), rechtsfilosoof, liberaal en peetoom van John Stuart Mill. Bentham stond bekend als grootbrenger van het utilitarisme. Een ethische stroming waar geluk voor de meerderheid de belangrijkste uitkomst dient te zijn van het handelen. Met het uitbesteden van de opvang van gevluchte mensen, was het geluk voor de meerderheid van de EU-landen gewaarborgd. De ongelukkige gesprekken en dito politieke verhoudingen werden hiermee omzeild. Het ongeluk van anderen mag het geluk van de meerderheid niet in de weg staan. Dus ogen dichtknijpen wanneer het misgaat. En extra geld toeschuiven aan de landen die mensenrechten schenden. Uiteraard gevolgd door het uitspreken van de politieke verontwaardiging: een trucje dat we de afgelopen drie kabinetten regelmatig voorbij hebben zien komen.
Te min
De drie maanden oude baby die onlangs overleden is in Ter Apel, kon noch redeneren, noch praten. Maar heeft wel geleden. Geleden onder de inhumane opvang in een land dat het Verdrag voor de Rechten van de Mens heeft ondertekend en geratificeerd. En hiermee zorg dient te dragen voor een menswaardige opvang voor gevluchte mensen. Bentham’s pleidooi voor zoveel mogelijk geluk, en zo min mogelijk pijn, gold niet voor deze baby. Geldt ook niet voor zijn ouders of opvoeders. En ook niet voor de duizenden gevluchte mensen die de afgelopen jaren hebben geleden (en nog steeds lijden) buiten de poorten van het opvangcentrum in Ter Apel. Zij behoren tot de categorie ‘zo min mogelijk’. Te min voor ons land om erkend te worden in hun lijden. Hun geluk zit ons geluk in de weg. Dus moeten ze maar elders zoeken naar geluk.
Het wordt tijd dat we de Moria in ons onder ogen gaan zien. Dan wordt het duidelijk dat we geen asielprobleem, geen vluchtelingenprobleem en ook geen opvangprobleem hebben. Want voor alle drie de problemen zijn er oplossingen. Dat deze oplossingen niet worden toegepast is een keuze. Een keuze van hen die aan de knoppen draaien. De pushback-strategie wordt door de framing van gevluchte mensen door media en politiek aan ons overgelaten. We vinden de gevluchte mensen te min om mee te laten delen in ons geluk. Dus zorgen we ervoor dat we ze wegknuppelen: met dreigende taal, met beleid, door sluiting opvangcentra, door demonstraties rondom de komst van AZC’s.
Soms dooft heel even de Moria in ons en delen we ons geluk met sommige gevluchte mensen. Zolang wij maar zelf kunnen bepalen bij wie we dit doen, wanneer en hoe lang. En ook mogen bepalen wie het recht heeft op ongeluk. Ben je te min, dan mag je nog verder lijden. En sluiten wij weer onze ogen, deuren en grenzen. Totdat wij bepalen dat het lijden genoeg is geweest. Enough.